Aydınoğulları Dönemi Mimarisi

Birgi, Selçuk ve Tire’deki ilk dönem yapılarında genellikle Anadolu Selçuklu sanatının etkileri görülmekledir.

Bütün diğer Batı Anadolu beyliklerinde olduğu gibi, Aydınoğlu mimarisinde de, İsa Bey Camii dışında, Roma kökenli almaşık örgü yaygın biçimde kullanılmış, çevrede bol miktarda bulunan ören yerlerinden inşaat malzemesi devşirilmiştir. Ufak ölçekli Aydınoğlu yapılarının çoğunda kullanılan almaşık örgünün oldukça özensiz olduğu, ufak boyutlu moloz taşlar ve tuğla kırıklarıyla meydana getirildiği dikkati çeker. Bu örgü türü Ayasluğ’da ve Tire’de Osmanlı Dönemi’nde de devam ettirilmiştir. Bu arada Birgi Mehmed Bey Türbesi, Tire Süleyman Şah Türbesi, Ayasluğ İsa Bey Camii gibi yapılarda, özenli bezeme ayrıntılarıyla donatılmış düzgün kesme taş işçiliği bir yandan Anadolu Selçuklu, diğer taraftan Suriye Memlûk mimarilerini hatırlatır.

Birgi Ulu Cami

Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından 1312 yılında yaptırılmıştır. Mimarı, Muzaffereddin bin Abdülvahid'ir.

Eğimli bir arazi üzerine inşa edilmiştir. Kullanılan devşirme malzemelerden eski bir yapı üzerine inşa edildiği anlaşılır.

Yapıda moloz taş, mermer, tuğla malzeme kullanılmıştır. Kuzey cephesindeki son cemaat yeri 1944 yılındaki depremde yıkılmıştır.

Dikdörtgen planlı, mihrap önü kubbeli, mihraba dikey beş sahınlı bir yapıdır. Mihrap önü kubbe ile, sahınların ise, kırma düz çatı ile örtülmüştür. Minare yapının güneybatı köşesinde yer alır. Yapıya giriş, doğu ve kuzey yönde bulunan taç kapılardan sağlanır.

Doğu cephenin merkezinde yer alan taç kapıya, dört basamaklı merdivenle çıkılır. Taç kapı, mermer malzemeden inşa edilmiştir. Düz silmelerle hareketlendirilen taç kapının iki köşesinde birer kabara ve kabara üzerinde dikdörtgen çerçeve içerisine alınmış kitabelik kısmı bulunur. Cephe boyunca, saçak seviyesine kadar dört dikdörtgen pencere yerleştirilmiştir. Taç kapının iki yanında da, birer pencere açıklığı yer alır.

Doğu cepheyle benzer tasarım gösteren kuzey cephenin merkezinde, yine taç kapı bulunmaktadır. Altı basamaklı merdivenle çıkılan taç kapı, duvar yüzeyinden hafifçe dışa taşkındır. Kenar bordürleri sade tutulan taç kapının giriş aralığının üzeri, sivri kemerle örtülüdür. Cephedeki dört adet dikdörtgen üst sıra penceresi ve iki dikdörtgen alt sıra penceresi cepheyi hareketlendirir.

Güney cephe, sade bir görünüşe sahiptir. Cephede alt seviyede yer alan pencereler, dikdörtgen şekillidir ve üzerlerinde yuvarlak kemerli, alınlık görevini de üstlenen pencereler vardır. Tepe pencereleri, düz ve dikdörtgen biçimlidir.

Birgi Ulu Cami Planı

Birgi Ulu Cami Doğu Cephede Yer Alan Taçkapı

Birgi Ulu Cami Güney Köşede Yer Alan Devşirme Aslan Heykeli

Birgi Ulu Cami Minaresi

Güneybatı köşededir. Kare kaide üzerine oturan silindirik gövdeli minaredir. Patlıcan moru, renkli sırlı tuğla ve kırmızı sırsız tuğladan oluşan geometrik bir bezeme kullanılmıştır.

Birgi Ulu Cami Harim Kısmı ve Mihrap

Birgi Ulu Cami Mihrap Önü Kubbesi

Birgi Ulu Cami Pencere Söveleri (Pencere sövelerini, yivli sarmal bir silme çevrelemektedir.)

Birgi Ulu Cami Doğu Cephesi Taçkapı

Taçkapıyı üç sıra düz kalın silme çerçeveler. Basık kemerlidir. Kemer kilit taşının üzerinde, kabartma palmet motifi bulunur, kemerin köşe taşları üzerinde ise, yüzeylerinde yazı olan birer madalyon yer alır.

Birgi Ulu Cami Kuzey Cephesi Taçkapısı

Kilit taşı üzerinde nar motifi kullanılmıştır.

Birgi Ulu Cami Mihrabı

Çini mihrap, Selçuklu dönemi mihrap geleneğini sürdürmektedir. Dikdörtgen formlu mihrabın firuze ve patlıcan moru bezemelerle dikkat çekmektedir. Geometrik geçmeler, altı kollu yıldız motifleri ve çizgiler mihrapta sonsuzluk hissi yaratmıştır. Mihrap nişi, altı sıra mukarnastan oluşur. Mukarnas sıralarının içleri firuze renkli zemin üzerine patlıcan moru kullanılarak çeşit çeşit motiflerle bezenmiştir. Mihrap nişini iki yandan sınırlayan köşe sütuncelerinin üzeri, firuze ve patlıcan moru renkte, iki yüzlü palmet motifiyle dolgulanmıştır. Mihrap kubbesinin iç yüzeyi, son onarımlarda, üslubuna uymayan abartılı bezemelerle süslenmiştir.

Birgi Ulu Cami Minberi

Yapının minberi ve pencere kanatları, 8-14. yüzyıl ahşap işçiliğinin önemli örneklerindendir. Ceviz ağacından yapılmış olan minber, üslup olarak Selçuklu geleneğini sürdürür. Kündekari tekniğinde yapılmış olan minberin yüzeyleri, ajurlu oyma ve eğri kesim teknikleri kullanılarak bezenmiştir.

Birgi Ulu Cami Minberi

Yan aynalıklar, kündekari tekniğindedir. Merkezden gelişen sekiz kollu yıldızın etrafına yerleştirilmiş beş köşeli yıldızlar, yüzeyi hareketlendirir. Yüzey, palmet ve rumi gibi bitkisel bezeme ile dolgulanmıştır. Aynalıkta, geometrik desenler hakimdir ve ajur tekniğiyle işlenen birer kabara yerleştirilmiştir. Minberin kapı kanatları ve korkulukları geometrik ve bitkisel süslemelerle yüzeyde boşluk bırakılmadan işlenmiştir.

Selçuk İsa Bey Cami

Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından 1373 yılında yaptırılmıştır. Mimarı Ali bin El Dımışki’dir.

Dikdörtgen planlı yapı harim ve avludan oluşur. Doğu ve batı taç kapılar üzerinde ise iki minare bulunmaktadır. Minarelerden doğu yönde olanı günümüze ulaşamamıştır. Yapı kalıntılarından anlaşıldığı kadarıyla, avlu üç yönden revaklarla çevrilidir. Bugün revaklardan günümüze yalnız devşirme sütunlar kalmıştır. Antik yapılardan devşirilmiş olan bu sütunların geniş kemerlerle birbirine bağlanarak tespit edilemeyen bir üst örtü sistemini taşıdığı kabul edilmektedir.

Selçuk İsa Bey Cami Planı

Selçuk İsa Bey Cami Kuzey Cephe

Selçuk İsa Bey Cami Batı Cephesi

Pencerelerde olduğu gibi taç kapıda da renkli taş kullanımı görülmektedir. Cephede ana süsleme öğesi olarak kavsara kuşatma kemerinin üzerindeki yüzeyde düğümlü geçme motifi dikkati çeker.

Selçuk İsa Bey Cami Batı Cephesi

Dört sıra mukarnas sırasının üzerinde istiridye kabuğu biçimindeki kavsara bulunmaktadır. Palmet ve Rumi motifleri bir arada kullanılmıştır.

Selçuk İsa Bey Cami Batı Cephesi

Selçuk İsa Bey Cami Avlusu

Selçuk İsa Bey Cami Harim

Selçuk İsa Bey Cami Harim

Selçuk İsa Bey Cami Mihrap Önü Kubbesi

Selçuk İsa Bey Cami Mihrap Önü Kubbesi

Selçuk İsa Bey Cami Mihrabı

Tire Ulu Cami

Aydınoğlu Cüneyd bey tarafından yaptırılmıştır. Eğimli bir arazi üzerine yapılmış kare planlı bir yapıdır. Düz çatı ile örtülü bir son cemaat yer bulunmaktadır. Silindirik gövdeli tuğla minare harimle son cemaat yerinin birleştiği kuzeydoğu köşesindedir.

Tire Ulucamii, Osmanlı döneminde özellikle XIX. yüzyıldaki onarımlarla özgün karakterini yitirerek önemli değişimlerle günümüze ulaşabilmiştir. Caminin yalnızca iç bölümdeki mukarnaslı basit mihrap nişi ve kısmen de minaresinin yapım özellikleriyle Aydınoğlu dönemine uygunluk taşıdığı söylenebilir.

Dıştan tamamıyla sıvandığı için duvar işçiliğinin belli olmadığı yapıda ana girişin bulunduğu kuzey cephesinde köşelerde pâye, ortada direkler üzerinde taşınan, düz çatı ile örtülü bir son cemaat yeri mevcuttur. Silindirik gövdeli tuğla minare harimle son cemaat yerinin birleştiği kuzeydoğu köşesindedir. Caminin doğu, batı ve güney cephelerinde iki sıra halinde yuvarlak kemerli pencereler görülür. Yapının kuzeydeki kapısının dışında doğu ve batıda sade birer kapısı daha vardır. Yapının üzeri kiremit kaplı, çift eğimli kırma bir çatı ile örtülüdür. Doğudan ve batıdan hafif içerlek biçimde ana mekâna bitişen ve zeminden yükseltilen son cemaat yerine bir merdivenle çıkılmaktadır. Ortadaki desteklerden en sağdaki üzerinde yer alan kalem işi 1340 (1921-22) tarihli kitâbe son cemaat yerinin onarımıyla ilgilidir. Bugün görülen destekler sonradan onarım sırasında konmuştur. Kuzeydeki kapıdan girilerek ulaşılan iç mekân son derece yalın bir görünüşe sahiptir. Dikdörtgen kesitli kalın on altı pâyeden meydana gelen destekler üzerine oturan yuvarlak kemerler mekânı mihraba dik beş nefe böler. Mihrap önünde kubbe yoktur. Süsleme özelliğinin bulunmadığı iç mekânda mukarnas sıralı basit mihrap nişi dikkat çeker.

İzmir Tire Karahasan Cami

İzmir ili Tire ilçesinde bulunan Karahasan Camisi ve yanındaki medrese XV. yüzyılın ilk yarısında Aydınoğullarından İbrahim Bahadır Bey in oğlu Kara Hasan Bey tarafından yaptırılmıştır.