Halı Sanatı- Hayvanlı Halılar

  Ondördüncü yüzyıl başlarından itibaren kuvvetle üslûplanmış hayvan figürleri de Anadolu halılarında görünmeye başlamıştır. Bunlar arasında iyice üslûplanmış bir ağacın iki tarafına dayanmış kuşlar, tek tek kuşlar ve dört ayaklılar tipiktir. Bir halının bütün kareleri tekrar eden örneklerle aynı dolguyu gösterir. Birbirine benzeyen üslûplanmış hayvan figürleri basit bir şekilde sıralanmaktadır. Aynı devirde kareler içinde geometrik motiflerle diğer bir halı grubunun mevcut olduğu tablolardaki tasvirlerden anlaşılmaktadır. Ondördüncü yüzyıl sonuna doğru hayvan figürlü halıların örneklerinde bir zenginleşme görülür. Sekizgenler ve kareler içine yerleştirilen tek tek kuşlar ve hayvanların yerini hayvan grupları almaya başlar.

  Onbeşinci yüzyılda örnekler daha da değişerek sulh içinde yanyana duran hayvanların mücadele halinde göründüğü, hayvan kavgası kompozisyonları ortaya çıkar. Bunlardan ejder ve zümrüd Anka mücadelesini canlandıran orjinal bir halı, halen Berlin Müzesi’nde bulunmaktadır. İtalya’da satın alınarak Berlin Müzesi’ne mal edilen bu ilk hayvanlı halıdan sonra diğer orjinaller birer birer ortaya çıkarılarak hayvanlı halılar grubu meydana gelmiştir.

  Hayvan figürlü halılar onbeşinci yüzyılda gittikçe azalarak yerlerini geometrik motifli halılara bırakırlar. En çok kancalı sekizgen veya baklavaların yanyana ve üstüste sıralanması şeklinde bir kompozisyon görülür.



Resim 1- Ambrogio Lorenzetti'nin ''Tahtta Meryem'' tablosundan dört ayaklı hayvanlarla halı tasvir, Abec Vaktı, Bern.




Resim 2- Bartolomeo degli Erri St. Vincent Ferrer'in hayatından sahneler de
ejder anka halısı tasviri. Viyana, Kunsthistorisches Museum.





Çizim 1- 15. yüzyıl ortası, Fustat'dan hayvanlı halı parçasının çizimi






Çizim 2- 15. yüzyıl ortası, Fustat'dan hayvanlı halı parçasının çizimi

Resim 3- İspanyol Ressam Jaume Huguet'in tablosundan horoz figürlü halı tasviri, Barselona, Katalonya Sanat Müzesi.





Çizim 3- J. Huguet'in tablosundan hayvan figürü, 15. yüzyıl





Çizim 4- Konya hayvanlı halısından figür, 15. yüzyıl





Çizim 5- İstanbul Vakıflar Müzesi'ndeki hayvanlı halıdan figür





Çizim 6- C. Crivelli tablosundan ejder figürü





Çizim 7- Marby halısındaki figür, 15. yüzyıl





Çizim 8- İstanbul Vakıflar Müzesi'ndeki hayvanlı halıdan figür





Resim 4- Giotto Freski, Padua Arena Kilisesi, 1304.




Resim 5- Giotto Stefaneschi Triptiki 1330-1335, Vatikan, Tek kartallı halı tasviri





Resim 6- Nicolo di Buonacorso, ''Meryemin evlenmesi'' sahnesinde yerdeki hayvanlı halı tasviri, 1370, Londra, National Gallery





Resim 7- Meryemin Evlenmesi tablosundan detay




Resim 8- Marby Halıs, 15. yüzyıl yarısı veya ortası, Stocholm, Statens Historiska Museum. Env: SHM.17786

Resim 9- Hayvan halısı, 15. yüzyıl sonu, İstanbul, Vakıflar Halı Müzesi.




Resim 10- Horoz figürlü halı, 15. yüzyıl sonu, Konya, Mevlana Müzesi.




Resim 11- Carlo Crivelli, Tepşir tablosundan detay, Londra, National Gallery.




Resim 12- Anadolu Hayvan halısından yarım parça, 15. yüzyıl sonu veya daha sonra, Budapest, Ipermüveszeti Museum.

Kaynakça

• AKPINAR, C., “Anadolu Döşemealtı Halıları”, Antik Dekor, 1997.
• ASLANAPA, O., “Türk Halı Sanatında Yeni Gelişmeler”, Sanatsal Mozaik, Y. 2, S. 19, Mart 1997.
• ASLANAPA, O., “Türk Halı Sanatında Yeni Keşifler”, Arış, Y. 1, S. 2, Ağustos 1997, s. 10-17.
• ASLANAPA, O., Türk Halı Sanatı, İstanbul 1972.
• ASLANAPA, O., Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul 1987.
• ASLANAPA, O.-DURUL, Y., Selçuklu Halıları, İstanbul 1973.
• ATALAY, B., Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları, Ankara 1967.
• BATARİ, F, Ottoman Turkısh Carpets, Budapest 1994.
• BAYRAKTAROĞLU, S., “Çanakkale Halıları”, Vakıflar Dergisi, S. XIX, Ankara 1985.
• ÖNEY, G., “Türk Halısının Serüveni”, Arış, Y. 1, S. 1, Mart 1997.
• ÖZTÜRK, İ-AYDIN, Ö., “Türk Halıcılığının Tarihsel Gelişimi ve Gördes Halıları”, Türkiyemiz, S. 72, Mayıs 1994.
• RİCE, T. T., Ancient Arts of Central Asia, London 1965.
• RİEFSTAHL, R. M., “Primitive Rugs of the Konya Type in the Mosque of Beyshehir”, The Art Bulletin, XIII, 1931.
• ROBİNSON, V. J., Eastern Carpets, London 1982.
• SAMUK, G., “Uşak Halılarının Dünü Bugünü”, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayısı, S. 32, Ekim 1984.
• SARRE, F.-FALKENBERG, T., “Ein Frühes Knupfteppichfragment Aus Chinesisch Turkestan”, Berliner Musen, LXII, 1921.
• STEİN, A., Ancient Khotan, Oxford 1907.
• TEKÇE, E. F., Pazırık, Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara 1993.
• VEGH, J.-LAYER, C., Tapis Turcs, Prevenant des Eglises et Collections des Transilvanie, Paris 1925.
• YETKİN, Ş., “Osmanlı Saray Halılarından Yeni Örnekler”, Sanat Tarihi Yıllığı, VII, İstanbul 1977.
• YETKİN, Ş., Türk Halı Sanatı, Ankara 1973, Ankara 1991.