19. yüzyılda gelişen Oryantalizm akımı resim alanında da etkili olmuş, Fransa’da ortaya çıkarak kısa zamanda İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır. 1798’de Napolyon’un Mısır seferi ile başlayıp 1914’de I. Dünya Savaşı ile son bulan dönemi kapsayan bu türdeki resimlerde, Doğu insanına karşı önyargılı bir bakış açısı olmasına rağmen, mimari detaylar, sokaklar ve insanlar oldukça detaylı ele alınmıştır.
19. yüzyılda gelişen bir bilim dalı olan Oryantalizm ifadesi, Fransızca “Orientalisme” kelimesinden türemiştir. Doğu kültürlerinin, dinlerinin ve tarihlerinin incelenmesi anlamına gelen bu terim, Batı merkezli araştırmaların tümüne verilen ad olmuştur. Bilimden edebiyata, tiyatrodan müziğe kadar geniş bir olgu olan Oryantalizm, mimarlık ve dekoratif sanatlarda etkili olmuştur. Yüzyılın ortasında özellikle Theophile Gautier’in yazılarıyla, Doğu dünyasını konu alan resimler için kullanılmaya başlanmıştır. (İnankur, Germaner, 1989).
Doğu dünyasını gezip antik kentleri, şehir silüetlerini, mimari yapıları gravür olarak çalışan sanatçıların eserleri, 19. yüzyıl başında topografik manzaralar tarzında çalışan ressamlara malzeme sunmuş ve Batı insanına iyi tanımadıkları bu dünya hakkında fikir vermiştir. Yüzyılın ortasına doğru Doğu kültürünü yansıtan pitoresk çalışmalar önem kazanmıştır. Bunların konularını av ve savaş sahneleri, etnik kıyafetler içinde insan figürleri, daha çok kadının merkez alındığı hamam ve harem sahneleri, esir pazarları, ibadet mekânları olan camiler ve türbelerdir.
Savaş sahnelerinde yeniçeri ve başıbozuk askerler, yarı çıplak erkekler, yaralı insanlar ve atlar, kanlı ipekli kumaşlar, silahlar ve sancakların yer aldığı ürkütücü görünüm içinde Doğuluların barbarlığı yansıtılmıştır. Vahşet ve ölümün yanı sıra ilgi çekici diğer konu erotizm merakını tatmin eden harem ve esir pazarları gibi sahnelerdir. Bu resimlerde Doğu insanının zevk ve sefa düşkünü miskin karakterler olarak canlandırılması, ön yargılı ve taraflı bir bakışı yansıtır. Buna karşın, mimari detaylar, sokaklar, renkli kıyafetler içinde insanlar oldukça detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Gérome’un 1860 tarihli “Yılan Oynatıcısı” tablosunda vücuduna yılan dolanmış olarak ayakta duran çıplak bir genç erkek figürü, yanında müzik aleti çalan yaşlı bir adam ve duvarın dibinde oturan Arap tarzı kıyafetler giymiş silahlı bir grup izleyici görülmektedir (Resim 1). Sanatçının bu tabloda arka fonda tasvir ettiği üç çini pano, Topkapı Sarayı Haremi’nin Altın Yol adı verilen kısmında bulunmaktadır. (görsel 9 - 9.1) Tabloda panoların sayısı çoğaltılarak üzerine sülüs tarzında bir yazı kuşağı eklenmiştir.
“Arnavut ve köpeği” ya da “Şaka” adıyla bilinen 1882 tarihli tabloda bir odada sedir üzerinde bağdaş kurarak oturmuş Arnavut kıyafetli bir erkek figürü, içtiği nargilenin dumanını köpeğine üflerken tasvir edilmiştir. (görsel 15) Odada, detay olarak sedef kakmalı bir sehpa üzerinde duran kahve fincanı ve ibrik gibi Doğu hayatına özgü objeler dışında arka duvardaki çini pano ilgi çekmektedir. Bu pano, Emile Prisse d’Avennes’in “Arap Sanatı” kitabının duvar fayansları başlığı altındaki bölümünde yer alan 17. yüzyıla ait İznik çinileriyle benzerlik göstermektedir. ( görsel 15.1)
Mimar Sinan’ın 1561 dolaylarında Kanuni Sultan Süleyman’ın damadı Rüstem Paşa için inşa ettiği camii, büyük mimarın eserleri arasında çini süslemenin en yoğun kullanıldığı yapıdır (Arlı, Altun, 2008: 183). Tabloda caminin mihrap cephesi ve minberini gösteren kesitte renkli kıyafetler giymiş bir gurup insan görülmektedir. Bunların içinde en ilgi çekeni, ortada bulunan ellerini cezbe halinde havaya kaldırmış yarı çıplak uzun saçlı derviş figürüdür. Dervişin omuzunda bir keşkül asılıdır. İbadet eden bu insanların farklı hareketler yapması ve mihrap içinde namaz kıldırması gereken imamın adeta burada bulunan çinilerin güzelliğini kapatmaması için sol tarafta gösterilmesi, ressamın ibadet kültürünü göstermek konusunda bir kaygı taşımadığı fikrini akla getirir.
Görsel 1- Paşanın Korumaları, Alberto Pasini, 1878.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-pasanin-korumalari-10054/
Görsel 2 - Saray Bekçisi, Alberto Pasini, 1878.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-saray-bekcisi-10053/
Görsel 3 - Şam, Alberto Pasini, 1880.
https://tr.pinterest.com/pin/305541155947275085/
Görsel 4 - Süvariler, Alberto Pasini, 1882.
(Antik Dekor, 2011, sayı: 122, s.103)
Görsel 5 - Pazar Yeri, Alberto Pasini, 1884.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-pazar-yeri-10048/
Görsel 6 - Müftünün Evi, Frank Dillon
https://www.kalligone.com/frank-dillon-biography-and-paintings-orientalism/
Görsel 7 - Müftü Şeyh El Mehdi’nin Evinin İçi, Frank Dillon
https://www.wikigallery.org/wiki/painting_215379/Frank-Dillon/The-House-of-Moufti-Sheikh-el-Mahadi-Cairo
Görsel 8 - Şeyh El Sedat’ın Evinin Harem Bölümünde Bir Odanın İçi, Frank Dillon, 1875.
https://collections.vam.ac.uk/item/O78724/a-room-in-the-house-watercolour-dillon-frank-ri/
Görsel 9 - Yılan Oynatıcısı, Jean-Leon Gerome, 1880.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-yilan-oynaticisi-5113/
Görsel 9.1 - Topkapı Sarayı Altınyol Çini Panoları (Sitare Turan’dan)
Görsel 10 - Haremde Havuz, Jean-Leon Gerome, 1876.
https://deyim.com.tr/en/products/digital-prints-on-canvas-1/oriental/gjl-005-jean-leon-gerome-haremin-havuzu
Görsel 11 - Fas Hamamı, Jean-Leon Gerome, 1880-85.
Görsel 12 - Rüstem Paşa Cami, Jean-Leon Gerome, 1875.
https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2019/important-works-from-the-najd-collection/rudolf-ernst-the-mosque-of-ruestem-pasha
Görsel 12. 1 - Rüstem Paşa Cami
Görsel 13 - Türk Hamamında İki Kadın, Jean-Leon Gerome, 1872.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-turk-hamaminda-iki-kadin-5078/
Görsel 14 - Hamam Sefası, Jean-Leon Gerome, 1881.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-hamam-sefasi-5085/
Görsel 15 - Şaka, Jean-Leon Gerome, 1882.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-geromesaka-
5109/
Görsel 15.1 - 17. yüzyıla ait çini pano, Emile Prisse d’Avennes, “Arap Sanatı”
Görsel 16 - Kur’ an Yorumcusu: Bir Türbenin İçi, Bursa, John Frederick Lewis, 1869.
Görsel 17 - Şifa İçin Dua, John Frederick Lewis, 1872.
https://www.canvastar.com/John-Frederick-Lewis-sifa-icin-dua
Görsel 18 - Kebap Dükkanı, Üsküdar, John Frederick Lewis, 1858.
Görsel 19 - Bursa’ da Yeşil Türbe, John Frederick Lewis,
Kaynakça
Özmimar Maltepe, Z.B. 19. yüzyılda Oryantalist Ressamların Eserlerinde Çini Sanatı, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2019.
Yardımcı, Setenay. Osmanlı Çinilerinin Oryantalist Resimlere Yansımaları ve Orijinalleri İle Karşılaştırılmaları, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2019.
Bilir, Timur. Oryantalist Tabloların Vazgeçilmez Unsuru Olarak Çiniler.
19. yüzyılda gelişen bir bilim dalı olan Oryantalizm ifadesi, Fransızca “Orientalisme” kelimesinden türemiştir. Doğu kültürlerinin, dinlerinin ve tarihlerinin incelenmesi anlamına gelen bu terim, Batı merkezli araştırmaların tümüne verilen ad olmuştur. Bilimden edebiyata, tiyatrodan müziğe kadar geniş bir olgu olan Oryantalizm, mimarlık ve dekoratif sanatlarda etkili olmuştur. Yüzyılın ortasında özellikle Theophile Gautier’in yazılarıyla, Doğu dünyasını konu alan resimler için kullanılmaya başlanmıştır. (İnankur, Germaner, 1989).
Doğu dünyasını gezip antik kentleri, şehir silüetlerini, mimari yapıları gravür olarak çalışan sanatçıların eserleri, 19. yüzyıl başında topografik manzaralar tarzında çalışan ressamlara malzeme sunmuş ve Batı insanına iyi tanımadıkları bu dünya hakkında fikir vermiştir. Yüzyılın ortasına doğru Doğu kültürünü yansıtan pitoresk çalışmalar önem kazanmıştır. Bunların konularını av ve savaş sahneleri, etnik kıyafetler içinde insan figürleri, daha çok kadının merkez alındığı hamam ve harem sahneleri, esir pazarları, ibadet mekânları olan camiler ve türbelerdir.
Savaş sahnelerinde yeniçeri ve başıbozuk askerler, yarı çıplak erkekler, yaralı insanlar ve atlar, kanlı ipekli kumaşlar, silahlar ve sancakların yer aldığı ürkütücü görünüm içinde Doğuluların barbarlığı yansıtılmıştır. Vahşet ve ölümün yanı sıra ilgi çekici diğer konu erotizm merakını tatmin eden harem ve esir pazarları gibi sahnelerdir. Bu resimlerde Doğu insanının zevk ve sefa düşkünü miskin karakterler olarak canlandırılması, ön yargılı ve taraflı bir bakışı yansıtır. Buna karşın, mimari detaylar, sokaklar, renkli kıyafetler içinde insanlar oldukça detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Gérome’un 1860 tarihli “Yılan Oynatıcısı” tablosunda vücuduna yılan dolanmış olarak ayakta duran çıplak bir genç erkek figürü, yanında müzik aleti çalan yaşlı bir adam ve duvarın dibinde oturan Arap tarzı kıyafetler giymiş silahlı bir grup izleyici görülmektedir (Resim 1). Sanatçının bu tabloda arka fonda tasvir ettiği üç çini pano, Topkapı Sarayı Haremi’nin Altın Yol adı verilen kısmında bulunmaktadır. (görsel 9 - 9.1) Tabloda panoların sayısı çoğaltılarak üzerine sülüs tarzında bir yazı kuşağı eklenmiştir.
“Arnavut ve köpeği” ya da “Şaka” adıyla bilinen 1882 tarihli tabloda bir odada sedir üzerinde bağdaş kurarak oturmuş Arnavut kıyafetli bir erkek figürü, içtiği nargilenin dumanını köpeğine üflerken tasvir edilmiştir. (görsel 15) Odada, detay olarak sedef kakmalı bir sehpa üzerinde duran kahve fincanı ve ibrik gibi Doğu hayatına özgü objeler dışında arka duvardaki çini pano ilgi çekmektedir. Bu pano, Emile Prisse d’Avennes’in “Arap Sanatı” kitabının duvar fayansları başlığı altındaki bölümünde yer alan 17. yüzyıla ait İznik çinileriyle benzerlik göstermektedir. ( görsel 15.1)
Mimar Sinan’ın 1561 dolaylarında Kanuni Sultan Süleyman’ın damadı Rüstem Paşa için inşa ettiği camii, büyük mimarın eserleri arasında çini süslemenin en yoğun kullanıldığı yapıdır (Arlı, Altun, 2008: 183). Tabloda caminin mihrap cephesi ve minberini gösteren kesitte renkli kıyafetler giymiş bir gurup insan görülmektedir. Bunların içinde en ilgi çekeni, ortada bulunan ellerini cezbe halinde havaya kaldırmış yarı çıplak uzun saçlı derviş figürüdür. Dervişin omuzunda bir keşkül asılıdır. İbadet eden bu insanların farklı hareketler yapması ve mihrap içinde namaz kıldırması gereken imamın adeta burada bulunan çinilerin güzelliğini kapatmaması için sol tarafta gösterilmesi, ressamın ibadet kültürünü göstermek konusunda bir kaygı taşımadığı fikrini akla getirir.
Görsel 1- Paşanın Korumaları, Alberto Pasini, 1878.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-pasanin-korumalari-10054/
Görsel 2 - Saray Bekçisi, Alberto Pasini, 1878.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-saray-bekcisi-10053/
Görsel 3 - Şam, Alberto Pasini, 1880.
https://tr.pinterest.com/pin/305541155947275085/
Görsel 4 - Süvariler, Alberto Pasini, 1882.
(Antik Dekor, 2011, sayı: 122, s.103)
Görsel 5 - Pazar Yeri, Alberto Pasini, 1884.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-p/pasini-alberto/alberto-pasini-pazar-yeri-10048/
Görsel 6 - Müftünün Evi, Frank Dillon
https://www.kalligone.com/frank-dillon-biography-and-paintings-orientalism/
Görsel 7 - Müftü Şeyh El Mehdi’nin Evinin İçi, Frank Dillon
https://www.wikigallery.org/wiki/painting_215379/Frank-Dillon/The-House-of-Moufti-Sheikh-el-Mahadi-Cairo
Görsel 8 - Şeyh El Sedat’ın Evinin Harem Bölümünde Bir Odanın İçi, Frank Dillon, 1875.
https://collections.vam.ac.uk/item/O78724/a-room-in-the-house-watercolour-dillon-frank-ri/
Görsel 9 - Yılan Oynatıcısı, Jean-Leon Gerome, 1880.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-yilan-oynaticisi-5113/
Görsel 9.1 - Topkapı Sarayı Altınyol Çini Panoları (Sitare Turan’dan)
Görsel 10 - Haremde Havuz, Jean-Leon Gerome, 1876.
https://deyim.com.tr/en/products/digital-prints-on-canvas-1/oriental/gjl-005-jean-leon-gerome-haremin-havuzu
Görsel 11 - Fas Hamamı, Jean-Leon Gerome, 1880-85.
Görsel 12 - Rüstem Paşa Cami, Jean-Leon Gerome, 1875.
https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2019/important-works-from-the-najd-collection/rudolf-ernst-the-mosque-of-ruestem-pasha
Görsel 12. 1 - Rüstem Paşa Cami
Görsel 13 - Türk Hamamında İki Kadın, Jean-Leon Gerome, 1872.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-turk-hamaminda-iki-kadin-5078/
Görsel 14 - Hamam Sefası, Jean-Leon Gerome, 1881.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-gerome-hamam-sefasi-5085/
Görsel 15 - Şaka, Jean-Leon Gerome, 1882.
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-g/gerome-jean-leon/jean-leon-geromesaka-
5109/
Görsel 15.1 - 17. yüzyıla ait çini pano, Emile Prisse d’Avennes, “Arap Sanatı”
Görsel 16 - Kur’ an Yorumcusu: Bir Türbenin İçi, Bursa, John Frederick Lewis, 1869.
Görsel 17 - Şifa İçin Dua, John Frederick Lewis, 1872.
https://www.canvastar.com/John-Frederick-Lewis-sifa-icin-dua
Görsel 18 - Kebap Dükkanı, Üsküdar, John Frederick Lewis, 1858.
Görsel 19 - Bursa’ da Yeşil Türbe, John Frederick Lewis,
Kaynakça
Özmimar Maltepe, Z.B. 19. yüzyılda Oryantalist Ressamların Eserlerinde Çini Sanatı, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2019.
Yardımcı, Setenay. Osmanlı Çinilerinin Oryantalist Resimlere Yansımaları ve Orijinalleri İle Karşılaştırılmaları, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2019.
Bilir, Timur. Oryantalist Tabloların Vazgeçilmez Unsuru Olarak Çiniler.
Yorumlar
Yorum Gönder