Mezar Taşlarında Kandil Motifi
Anadolu Türk Sanatında. hem Selçuklu, hem de Osmanlı Dönemi'nde değişik yörelerdeki mezar taşlarında yaygın olarak kandil motifinin kullanımıyla karşılaşılır.
Konya, Akşehir, Ahlat, Kırşehir, Tokat, Erzurum, Sivas, Van, İznik, Bursa, Bergama, Selçuk, Balat, Edirne ve İstanbul gibi yörelerde yer alan Selçuklu. Beylikler ve Osmanlı Dönemi'ne tarihlenen mezar taşlan kandil motifiyle ilgili çok zengin örnekleri içerirler.
Kandil motifi mezar taşlarında bazen bütün yüzeyi kaplayan bir ana motif durumunda, bazen de etek ya da alınlık kısmında bir pano ya da niş içinde tekli ya da friz şeklinde daha küçük ölçülerde olmak üzere ikinci planda yer almaktadır. Kandil tasvirlerinde farklı üsluplar görülür. Bazı tasvirlerde oldukça yalın bir işçilikle düz, süslemesiz bir zemine oturan kandilin yalnızca dış hatlarının, kontur tarzında belirtildiği, süsleme öğelerine çok az ya da hiç yer verilmediği ve oldukça yüzeysel bir taş işçiliğinin hakim olduğu bir göze çarpmaktadır.
Bunun dışında kalan ikinci bir grup olarak saptayabildiğimiz mezar taşlarında ise daha farklı bir isçilikle ele alınan rölyef bir biçimde verilen kandillerin yüzey üzerinde daha hakim ve belirgin bir motif, olma niteliğini taşıdıkları görülür.
Üçüncü grup olarak ayırabileceğimiz mezar taşlarında daha bütün bir kompozisyon ilkesi içinde kandil motifinin süsleme öğeleriyle kaynaştırılarak verildiği dikkati çekmektedir. Bazen serbest, ancak çok kez sivri kemerli ya da kademeli bir mihrap nişi şeklinde niş içine alınan kandil motiflerinin değişik süsleme öğeleriyle çevrelendiği görülür.
Bu durum kimi örneklerde mezar taşlarının alınlık ve alınlık köşelerinde yer alan palmet rumi ve çeşitli çiçek motifleriyle belirli bir kesimde yoğunlaşırken, bazı örneklerde niş yüzeyi içine de süsleme öğelerinin girmesiyle daha değişik bir görünüm göstermektedir; Niş kısmının tam ortasında yer alan kandil motifinin iki yanına ya da köşelerine simetrik olarak yerleştirilen rumi kıvrımları oldukça sık rastlanan bir süsleme özelliğidir.
Anadolu mezar taşlarında değişik kompozisyon ve taş işçiliği özellikleri içinde görülen kandiller form ve süsleme özelliği açısından da çok zengin bir çeşitlilik gösterirler. Bazı örneklerde oldukça realist biçimde. şişkin bir gövde, yukarı doğru genişleyen boyun, geniş bir ağız ve iki yanda kulplardan çıkan zincirle tasvir edilmiş olan kandillerin bazı örneklerde daha çizgisel ve oldukça stilize biçimde, bir kaç geometrik form halinde verildikleri görülür. Bütün bu farklı, bazen soyut. bazen realist tasvir anlayışına karşın kandillerin işlenmesinde genellikle yinelenen bazı özellikler son derece dikkat çekicidir. Bunlardan en önemlisi, birçok örnekte görülen kandilin ağzından çıkar durumda gösterilen isdir. Bu ilginç ayrıntıyla gayet açık bir biçimde kandil daima yanarken gösterilmiştir.
Kandilin yanar durumda verilmesi ise yine doğrudan doğruya Nur suresiyle bağlantılı bir durumdur. Allah'ın nurunun ışık saçan bir kandile benzetilmesi, bütün tasvirlerde bu sembolizmin yansıtılması doğrultusunda yanan, ışık yayan bir kandil tipinin verilmesine neden olmuştur.
Çok nadir olarak kimi örneklerde, kandilin ağzından is yerine rumi. yaprak gibi bitkisel bazı unsurların çıktığı görülmekteyse de bunlar yaygın olarak görülmeyen istisnai nitelikteki uygulamalardır. Kandillerin iki yan kısmına simetrik olarak birer şamdan motifinin yerleştirilmesi ise, hem erken, hem de daha geç örneklerde rastlanabilen bir. özelliktir. Şamdan da, kandil gibi bir aydınlık ve ışık sembolüdür. Mezar taşlarında tek olarak da kullanılan bu motifin kandil kompozisyonları içinde, bir ışık ve aydınlık simgesi olarak anlamı kuvvetlendirici nitelikte rol oynadığı anlaşılmaktadır.
Kandil motiflerinin mezar taşlarında işlenişinde ise çok kez ortak özellikler vardır. Bazı örneklerde. kandil yüzeyinin boş bırakılmasının yanında karın kısmının değişik geometrik bezemeli yıldız, madalyon. mührü Süleyman ve çarkı felek gibi çeşitli motiflerle dolgulanmış olması çok sık rastlanan bir özelliktir. Bu durum farklı dönem ve değişik yöre mezar taşlarında rastlanan en önemli ortak unsurlardan biridir.
Bütün değişik inanç ve tarikatlara ait olan mezar taşlarında yer alan bu ortak unsurla amaçlanan ölünün ruhuna bir aydınlık, ışık kaynağı sağlamaktır.
Yorumlar
Yorum Gönder