Seccadeler, kandil motifinin Anadolu Türk Sanatında yaygınlıkla kullanıldığı bir diğer alanı oluştururlar. Seccadelerde karşımıza çıkan realist tasvirlerin bazı dini kavram ve kurallarının simgesi oldukları görülür. İlahi ışığın simgesi olan kandil de, bu sembolik anlatım dilinin en önemli öğelerinden birini oluşturmaktadır. Seccadelerde değişmez bir öğe olarak yer alan yine dini sembolizmin bir parçası olan -ve aynı zamanda secde yönünü de belirlemekte de kullanılan- bazen tekli. bazen· ise üçlü şekilde düzenlenmiş, mihrap nişlerine bir zincirle asılı durumda görülen kandiller. hemen her örnekte fark1ılaşan çok değişik uygulama biçimleriyle zengin bir çeşitliliği sunarlar. Seccadelerde iki tipte kandil tasviriyle karşılaşılır
Birinci tipteki kandiller daha önce mezar taşlan üzerinde sıklıkla uygulanmış biçimlerini gördüğümüz Asma Kandillerdir. Asma kandiller Türk Sanatında erken devirlerden itibaren seccade örneklerinde geniş kullanımını gördüğümüz hemen her dönemde değişik malzeme, işçilik ve motif repertuvarıyla farklılaşan üslup özellikleri içinde yerini almış bir motif olarak uygulamalarını bulduğumuz unsurlardır. Asma kandillerin 15. yüzyıla tarihlenen bir Osmanlı halısında olduğu gibi bazen şematik stilize bir anlayışına, bazen de özellikle 16. ve 17. yüzyılın Uşak. Kayseri, Gördes seccadelerinde görüldüğü gibi, form özelliklerine sadık kalınmak suretiyle, daha realist biçimde tasvir edildikleri gözlenmektedir.
Bu ikinci grup örneklerde, kandil yüzeylerinin genellikle zemin dokusundan ilk bakışta ayrılacak şekilde girift bir ağla doldurulmuş olduğu fark edilmektedir.
Kandil motifinin 17. 18. ve 19. yy.'ın zengin. işlemeli değişik tekniklerin uygulandığı saray seccadeleriyle kalem işi yazma seccadelerinde de sevilerek kullanıldığını mevcut örneklerden biliyoruz. Seccade örneklerinde her dönemde, değişik kompozisyon özellikleri içinde görülen uygulamalarıyla sürekliliği izlenebilen bir motif olan kandilin günümüzde de aynı yaygınlıkla seccadeler üzerindeki kullanımı sürmektedir.
Seccadelerdeki ikinci tipteki kandil örnekleri farklı form özellikleri ve oldukça stilize görünümleriyle ilk gruptaki kandil tasvirlerinden tamamen aynıdırlar. Bu hemen her seccadede farklılaşan ve bazı örneklerde oldukça şematize biçimde görülen motifler cami ve mescitlerde mekanı aydınlatmak amacıyla kullanılan ve çok sayıda küçük kandili taşıyan bir: aydınlatma unsuru olan Asma Kandilliklerin halı üzerine aktarılmış biçimleridir. Değişik yörelerin seccadelerinde farklı kompozisyon anlayışları içinde karşımıza çıkan bu motifler yine ışık ve aydınlığın simgesi olarak sembolik bir anlatım öğesidir.
Çok özgün desen çalışmalarının görüldüğü asma kandil motiflerinde zaman zaman daha ayrıntılı ve gerçeğe uygun bir tasvirciliğe, zaman zamansa güçlü bir stilizasyona gidilmesiyle, daha şematik ve yalın bir üslupla basit formlara yönlendiği dikkati çekmektedir. Değişik yörelerin seccadelerinde karşımıza çıkan bu ikinci tipteki asma kandiller form özellikleri bakımından Anadolu Kültürü’yle hatta yerel inançlarla bağdaşan, kaynağını bunların özünden alan bir nitelik de taşımaktadırlar. Değişik form özelliklerini içeren asma kandillerden bazılarının Anadolu halk kültürünün önemli bir öğesi olan muskalık ya da nazarlık olarak tanımlanan objelerle gösterdikleri ilginç benzerlik dikkat çekicidir. Asma kandil motiflerinin Osmanlı saray seccadeleri ve yazma seccadeler ile daha geç tarihli örnekler üzerinde görülen uygulamaları ise oldukça realist bir çizgidedir.
Saray işi seccadenin lacivert zeminli ikili mihrap nişinde kandil asılıdır. Seccade beş bordürle çevrilidir.
Uşak saf seccade, 17.yy. başı,
Hereke ipek seccade, 20.yy. başı,
Moskova Şark Sanatları Devlet Müzesi
Anadolu seccade, 15. yy. sonu 16.yy. başı (Mills 1991).
Uşak saf seccade, 15.yy. başı, Türk ve İslam Eserleri Müzesi
Kula seccade, 18.yy., Budapeşte Museum of Applied Arts
Ladik Medrese camisinden Kandil Motifli seccade
Avizeli Gördes Halısı
20. Yüzyıl Lâdik Seccade Halısı Konya Müzesi Halı Kataloğu I’den Envanter no: 5727
Birinci tipteki kandiller daha önce mezar taşlan üzerinde sıklıkla uygulanmış biçimlerini gördüğümüz Asma Kandillerdir. Asma kandiller Türk Sanatında erken devirlerden itibaren seccade örneklerinde geniş kullanımını gördüğümüz hemen her dönemde değişik malzeme, işçilik ve motif repertuvarıyla farklılaşan üslup özellikleri içinde yerini almış bir motif olarak uygulamalarını bulduğumuz unsurlardır. Asma kandillerin 15. yüzyıla tarihlenen bir Osmanlı halısında olduğu gibi bazen şematik stilize bir anlayışına, bazen de özellikle 16. ve 17. yüzyılın Uşak. Kayseri, Gördes seccadelerinde görüldüğü gibi, form özelliklerine sadık kalınmak suretiyle, daha realist biçimde tasvir edildikleri gözlenmektedir.
Bu ikinci grup örneklerde, kandil yüzeylerinin genellikle zemin dokusundan ilk bakışta ayrılacak şekilde girift bir ağla doldurulmuş olduğu fark edilmektedir.
Kandil motifinin 17. 18. ve 19. yy.'ın zengin. işlemeli değişik tekniklerin uygulandığı saray seccadeleriyle kalem işi yazma seccadelerinde de sevilerek kullanıldığını mevcut örneklerden biliyoruz. Seccade örneklerinde her dönemde, değişik kompozisyon özellikleri içinde görülen uygulamalarıyla sürekliliği izlenebilen bir motif olan kandilin günümüzde de aynı yaygınlıkla seccadeler üzerindeki kullanımı sürmektedir.
Seccadelerdeki ikinci tipteki kandil örnekleri farklı form özellikleri ve oldukça stilize görünümleriyle ilk gruptaki kandil tasvirlerinden tamamen aynıdırlar. Bu hemen her seccadede farklılaşan ve bazı örneklerde oldukça şematize biçimde görülen motifler cami ve mescitlerde mekanı aydınlatmak amacıyla kullanılan ve çok sayıda küçük kandili taşıyan bir: aydınlatma unsuru olan Asma Kandilliklerin halı üzerine aktarılmış biçimleridir. Değişik yörelerin seccadelerinde farklı kompozisyon anlayışları içinde karşımıza çıkan bu motifler yine ışık ve aydınlığın simgesi olarak sembolik bir anlatım öğesidir.
Çok özgün desen çalışmalarının görüldüğü asma kandil motiflerinde zaman zaman daha ayrıntılı ve gerçeğe uygun bir tasvirciliğe, zaman zamansa güçlü bir stilizasyona gidilmesiyle, daha şematik ve yalın bir üslupla basit formlara yönlendiği dikkati çekmektedir. Değişik yörelerin seccadelerinde karşımıza çıkan bu ikinci tipteki asma kandiller form özellikleri bakımından Anadolu Kültürü’yle hatta yerel inançlarla bağdaşan, kaynağını bunların özünden alan bir nitelik de taşımaktadırlar. Değişik form özelliklerini içeren asma kandillerden bazılarının Anadolu halk kültürünün önemli bir öğesi olan muskalık ya da nazarlık olarak tanımlanan objelerle gösterdikleri ilginç benzerlik dikkat çekicidir. Asma kandil motiflerinin Osmanlı saray seccadeleri ve yazma seccadeler ile daha geç tarihli örnekler üzerinde görülen uygulamaları ise oldukça realist bir çizgidedir.
Saray işi seccadenin lacivert zeminli ikili mihrap nişinde kandil asılıdır. Seccade beş bordürle çevrilidir.
Uşak saf seccade, 17.yy. başı,
Hereke ipek seccade, 20.yy. başı,
Moskova Şark Sanatları Devlet Müzesi
Anadolu seccade, 15. yy. sonu 16.yy. başı (Mills 1991).
Uşak saf seccade, 15.yy. başı, Türk ve İslam Eserleri Müzesi
Kula seccade, 18.yy., Budapeşte Museum of Applied Arts
Ladik Medrese camisinden Kandil Motifli seccade
Avizeli Gördes Halısı
20. Yüzyıl Lâdik Seccade Halısı Konya Müzesi Halı Kataloğu I’den Envanter no: 5727
Osmanlı halısı 16. yüzyıl Metropolitan Sanat Müzesi, New York
(Uşak) Bellini seccadesi, 16.yüzyıl başı
KAYNAKÇA
Kalfazade, S. / Ertuğrul, Ö. (İstanbul 1989). “Kandil ve Kandilin Motif Olarak Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.2, S:5, s.23-34.
Etikan, S. '' Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatındaki Yeri''
Yorumlar
Yorum Gönder