Mihraplar camilerde kandil motifinin büyük bir çoğunlukla yoğunlaştığı yerler olarak bu konuda en ilginç örnekleri oluştururlar. İçerdiği önemli fonksiyonla bağlantılı olarak süsleme öğeleriyle genellikle ön plana çıkarılmış olan mihraplar, mimaride iç mekanın en önemli süsleme öğeleri durumundadırlar. Mihraplar üzerinde kullanılan çok değişik nitelikteki motifler arasında değişik dönemlerde karşımıza çıkan kandil motifinin içerdiği sembolik anlam ile ayrıca dikkat çekici bir yönü vardır. Allah'ın nurunun bir simgesi olarak kabul edilen kandil, motif olarak İslam ibadetinde önemli rol oynayan ve aynı zamanda hem cami, hem de türbelerde belli bir fonksiyonu üstlenen ve bu önemli niteliklerin~ uygun olarak da genellikle özenle belirtilmiş birer unsur olan mihraplar üzerine sıkça aktarılmıştır.
Bu konuda, değişik teknik ve malzeme üzerinde görülen çeşitli örnekler mevcuttur. Bunlar içinde en eski tarihli olarak saptayabildiğimiz örnek 1180-81 tarihlerinde inşa edilmiş bir Mengücek’li eseri olan Divriği Kale Camii'nin mihrabı üzerindedir. Kesme taş sıralarıyla örülmüş olan mihrabın niş kısmı kırılmak suretiyle bir açıklık durumuna getirilmiştir. Mihrabın üst kısmı ise özgün durumunu korumaktadır. Mukarnas sıralarıyla düzenlenmiş olan kavsaranın birkaç sıra silmeyle belirginleştirilmiş sivri kemerinin tam üzerinde dıştan bir madalyon içine alınarak sınırlanmış küçük ölçülerde bir kandil motifiyle karşılaşılmaktadır Yüksek kabartma bir taş işçiliğinin görüldüğü kandilde yüzey kısmı işlenmeden boş bırakılmıştır.
Artukluların 1204 tarihli eserleri Dunaysır Ulu· Camii'nin ilginç taş isçiliği ve zengin kompozisyon özellikleriyle dikkati çeken mihrabı üzerinde ise daha değişik nitelikte bir kandil motifinin yer aldığı görülür. Mihrapta yarım yuvarlak profildeki niş kısmının üst bölümünde yuvarlak kemerli sağır bir niş içine yerleştirilmiş zincirle asılı durumdaki kandil bitkisel kıvrımlardan oluşan girift bir zemin dokusunun üzerine oturmaktadır. Bugün oldukça aşınmış durumda olan ve bu nedenle form ve süsleme özellikleri yeterince belli olmayan kandil, Divriği Kale Camii'nden sonra erken döneme ait ikinci bir örnek olarak hayli önemlidir.
13. yy. sonu 14. yy.başı arasına tarihlendirilen ve bugün ayakta· olmayan Konya Alevi Sultan Mescidinin halen Konya ince Minareli Medrese Müzesi'nde teşhir edilen mihrabı kandil motifiyle ilgili ilginç bir uygulamayı içermektedir.
Yekpare mermerden oyulmuş olan bu mihrapta iki ayrı kandil motifi görülür. Mihrabın üst kısmında mukarnaslı kavsaranın orta kısmına üç dilimli bir niş içerisinde askılı bir kandil motifi yerleştirilmiştir. Yüksek kabartma olarak oyulmuş rölyef karakterdeki kandilin yüzey kısmında hiçbir süsleme özelliği yoktur. Form olarak bu kandili büyük ölçüde yineleyen -yine şişkin bir gövdeyle birleşen geniş bir ağız kısmı ile alçak bir kaideden oluşan- alt kısımdaki ikinci kandil dikdörtgen planlı nişin ortasındadır. Yüksek kabartma bir işçiliğin görüldüğü kandil yalın görünümüyle üstteki kandili yinelemektedir. Mihrapta hem üstteki. hem de alttaki kandilin oturdukları zemin süsleme öğelerinden arındırılarak boş bırakılmıştır.
Bu yalınlık. rölyef karakterdeki kandillerin daha belirgin şekilde ortaya çıkmasını sağlamıştır. Alttaki kandilin iki yanında yer alan yüksekçe birer şamdan ile yaratılan kompozisyon ise mezartaşlarında uygulamalarına sıklıkla rastladığımız bir şemanın yinelenmiş şeklidir.
Kandil motifinin Anadolu mihrapların üzerindeki diğer bir uygulamasını. 13. yy.'la 14 yy.'lar arasına tarihlendirilen Akşehir Ulu Caminin son cemaat yeri mihrabında buluyoruz. Kesme taş bir işçiliğin görüldüğü mihrapta kandil. nişin alt kısmında sivri kemerli sağır bir niş içinde yer almaktadır. Alçak kabartma bir taş işçiliğinin görüldüğü kandilde yüzey kısmı bir önceki örnekte olduğu gibi işlenmeden boş bırakılmıştır.
Bir Menteşe Beyliği eseri olan 1404 tarihli Balat'daki (Milet) IIyas Bey Camii'nde ise mihrapta niş ·yerine üst kısmı kuşatan geni levhanın iki ucunda yer alan kandil motifleri ile değişik bir uygulama görülür. Birbirleriyle eş olan mermer kandillerden oldukça aşınmış durumda olan sol taraftaki dilimli, sağ taraftaki ise bir Bursa kemeri şeklinde niş içine atınmıştır. Düz. süslemesiz bir zemine oturan yüksek kabartma tekniğindeki kandiller, önceki örneklerde. olduğu gibi birer zincirle kemerlerin tepe noktasına bağlanmaktadırlar. Ancak. önceki örneklerden farklı olarak değişik bir formun görüldüğü kandillerde, forma egemen olan, incelmiş ve daha zarifleşmiş hatlarta klasikleşmiş ölçülerin dışına çıkıldığı. realiteden de bir ölçüde uzaklaştığı dikkati çekmektedir.
Kandil motifinin mihraplar üzerindeki uygulamalarında ayrı bir grubu değişik çini tekniklerinin görüldüğü örnekler oluştur
Bunlar içinde en eski tarihli örnek. renkli sır tekniğinin önemli bir uygulamasını oluşturan 1421 tarihli Yeşil Türbe'nin mihrabı üzerinde görülen kandildir. Dikdörtgen planlı nişin alt kısmında yüzeyden biraz içerde düzenlenmiş dilimli kemerli bir nişi tam orta kısmına yerleştirilmiş olan kandil, mihrabın ana motifi olarak hayli dikkat çekicidir. Bir zincirle aşağı doğru sarkıtılmıs olan kandilin alt kısmında yer alan küçük ölçülerdeki bir vazodan çıkan değişik türdeki çiçeklerin oluşturduğu kıvrık dallar ise niş kısmına zengin bir zemin dokusu oluşturmuştur. Etrafını kuşatan bu zengin çiçek de korunun ortasında yer alan kandilin yüzey kısmı rumilerden oluşan bir ağ la kaplanmıştır. Bu bezemeyi tam ortada kandilin karın kısmını kaplayan geniş yazılı bir bant kesmektedir.
Kandil motiflerinin dini yapılarda büyük bir çoğunlukla yer aldıkları mihrapların dışında daha değişik bazı öğelerin üzerinde de bulundukları görülür. Bu konuda ilginç bir örnek 1224 tarihli bir Selçuklu eseri olan Malatya Ulu Camii'nin tuğla bir yapıya sahip olan batı revakında görülebilmektedir. Revakın bu kısmında kemerlerin üstünü kuşatan firuze rengi çini levha çinilerle gerçekleştirilmiş sahte mozaik tekniğindeki bugün ancak bir kısmı ayakta kalabilmiş- örgülü ·kufi yazının arasına zemindeki sırı kazıtılmasıyla elde edilmiş olan küçük bir kandil
motifi yerleştirilmiştir. Kufi yazının dekoratif karakteriyle bağdaşacak şekilde oluşturulan sivri kemerli bir niş içine alınan kandil bir zincirle aşağı doğru sarkıtılmıştır.
Konya Alevi Sultan Mescidi Mihrabı
Defterdar İbrahim Paşa Camii Mihrabı
Emirgan Hamid-i Evvel Camii Mihrabı
Yorumlar
Yorum Gönder